>>Phật tử có thể đọc thêm loạt bài về những ngôi chùa Việt độc đáo 

Thời Lý, ở đấy là pháp trường, dân cư lập am siêu độ vong linh tội nhân bị hành quyết an táng ở nghĩa địa tại chỗ. Khi Vua Quang Trung công phá Thăng Long tán công quân Mãn Thanh, đại chiến ở Đống Đa, số lượng rất lớn liệt  sỹ Tây Sơn tử trận trong giao chiến với quân đội nhà Thanh đã được quy tập về đây thành nghĩa trang và dân chúng chung sức khai sơn tạo tự, lập chùa cạnh nơi an nghỉ của các quân nhân Tây Sơn vị quốc vong thân, như một nghĩa cử. Chùa hoàn thiện dần, có tam bảo, thờ phụng, và theo nghi thức Phật giáo. Từng bước hình thành ba tòa trong một khối kiến trúc thống nhất rất tinh xảo: điện ở trung tâm và đền thờ Mẫu và đàn Vạn Linh hai bên, vừa phục vụ tín ngưỡng vừa mang tính tôn giáo - Phật giáo, theo cách nói ngày nay.

Đến đầu những năm 1930 thế kỷ XX, kiến trúc công trình Phật giáo nơi đây định hình căn bản và rất đẹp, trong một không gian có hồ - bình phong, các cổng gỗ, sân, chính điện  trang nghiêm - tam bảo có tượng Phật bằng đồng nguyên khối đúc liền - một tuyệt tác về nghệ thuật, và đấy là một trong những chi tiết chính dẫn đến xác lập danh hiệu công trình nghệ thuật – lịch sử cấp quốc gia – công nhận vào những năm 1980.

Ngoài tên chính, Kim Sơn tự, chùa còn có các tên: chùa Kim Mã, chùa Tàu ngựa... Song, “chùa Kim Sơn” là chính danh cơ sở thuộc Giáo hội Phật giáo VN hiện do sư cô Thích Đàm Tiến trụ trì.

Theo một diễn trình lịch sử có tính chung với nhiều cơ sở Phật giáo ở Việt Nam: từ am cốc phục vụ tín ngưỡng, phát triển thành cơ sở Phật giáo chính thống có kiên trúc công trình và nghi thức sinh hoạt, tu học theo các nguyên tắc chặt chẽ của Phật giáo, ngày nay, sư cô Thích Đàm Tiến đã công phu tiếp tục chăm sóc hoàn thiện kiến trúc vật chất, bảo vệ trùng tu công trình, phát triển sự tu học và sinh hoạt tâm linh theo chính pháp, bảo tồn các nghi thức tưởng niệm ghi nhớ công ơn quân đội Tây Sơn vị quốc vong thân…

Hàng năm, vào đúng ngày mùng 5 tết âm lịch, nghi thức tưởng niệm trang trọng vong linh các liệt sỹ Tây Sơn ở đây được tiến  hành.

Vị trí đặc biệt của chùa Kim Sơn ở chỗ bên cạnh vai trò một cơ sở Phật giáo, lại nơi ghi dấu ấn lịch sử bằng máu xương quân đội Tây Sơn - Nguyễn Huệ. Nếu người ta biết nhiều và viết không ít về Gò Đống Đa, chiến trận cùng gò xác quân xâm lược Mãn Thanh cùng tướng giặc Sầm Nghi Đống, có lẽ càng nên biết nhiều hơn với lòng tự hào và kính trọng vong linh các liệt sỹ ở một vị trí khác cũng ở Thăng Long xưa: Kim Sơn tự - ở số 73 phố Kim Mã - Hà Nội.

Có một chi tiết: pho tượng Phật ở chính điện, ở phần đế đúc liền bằng đồng nguyên khối, có một dòng chữ Lào?

Nếu đủ duyên, khi đến thủ đô, bạn hãy đến viếng Kim Sơn tự, thả lòng lạy Phật và trải nghiệm lịch sử tiền nhân oanh liệt, tri ân công ơn các anh hùng liệt sĩ vị quốc vong thân cho đất Việt trường tồn, bạn nhé!